متاورس چیست؟

متاورس (Metaverse) ترکیبی از دو کلمه متا یا فرا (Meta) و جهان (Universe) است که در کل به معنای «جهان فراتر» یا«فراجهان» است. اما این فراجهان چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ این موضوعی است که در ادامه این مقاله به آن می‌پردازیم.چند روز پیش کمپانی فیسبوک در یک اقدام حقوقی و تبلیغاتی اعلام کرد که اقدام به تغییر نام این کمپانی از «فیسبوک» به «متا» کرده است. علت این تغییر بعد از یک وقفه شش ساعته در چند روز قبل از آن، سبب شد که همه گمان‌ها به سمت مسائل مالی برود. امّا خیلی زود معلوم شد که کمپانی فیسبوک خواب‌های دیگری دیده است و باید منتطر اتفاقات جالبی باشیم. چند روز بعد از اینکه تغییر نام شرکت فیسبوک منتشر گردید، یک ویدئو منتشر شد که در آن مارک زاکربرگ مدیرعامل این شرکت در حال شمشیر بازی با یک آواتار واقعیت مجازی بود. به گفته بسیاری از تحلیل گران این نویدی برای شروع دنیای فراگیر مجازی توسط این شرکت است.

متاورس یک فناوری مبتنی بر واقعیت مجازی است. اما چقدر دنیای آینده ما وابسته به آن خواهد بود؟

متاورس اساساً بر پایه واقعیت مجازی بنا شده است. شما در این سیستم با استفاده از فناوری‌های پوشیدنی، واقعیت افزوده و پردازش‌های ابری، داده‌های متنوعی را بر حسب موقعیت خودتان دریافت می‌کنید. این داده‌ها به شما امکان افزایش بهره وری در کارهای روزمره را می‌دهند. در اینجا نیاز نیست که برای هر کاری از حساب کاربری، نرم‌افزار و یا رابط کاری متفاوتی استفاده کنید، تمام چیزی که باید در اختیار داشته باشید یک ابزار پوشیدنی مانند عینک، کلاه و یا حتی یک تراشه درون سازی شده است.

بر حسب موقعیت و درخواست‌های شما، متاورس اقدام به پردازش اطلاعات می‌کند و داده‌ها و اطلاعاتی را در اختیار شما قرار می‌دهد. این داده‌ها به شما کمک می‌کند که بتوانید با بهره وری بیشتری کار کنید، اطلاعات دریافت کنید و یا حتی اطلاعاتی را به شبکه وارد کنید. با متاورس شما در عین حال اینکه در دنیای واقعی هستید اما در حجم زیادی از اطلاعات به دست آمده از دنیای مجازی غرق شده اید (این پروژه شاید یک گام به نقطه تکینگی بدون بازگشت در دنیای فناوری‌ها باشد).

البته فناوری‌هائی که تا اینجا برای برقرار متاورس به آن اشاره شده است فناوری‌های جدیدی نیستند، واقعیت افزوده، شبکه، اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، داده پردازی مبتنی بر مکان و موقعیت و در آخر بینائی ماشینی. همه این موارد تا قبل از سروصداهای زیاد شرکت فیسبوک به صورت متنوعی در جاهای مختلف به کار برده شده اند. اما تفاوت در برگشت متاورس به صدر خبرهای تحرکاتی است که چند شرکت فناوری از جمله فیسبوک برای آن به راه انداخته اند.

متاورس و تلاش فیسبوک برای استفاده از آن

متاورس رویای جدیدی نیست

همه ما با داستان‌ها و فیلم‌های محافظین کهکشان (Guardians of the Galaxy) آشنا هستیم، در آنجا قهرمانان با استفاده از یک عینک وارد یک بازار مجازی می‌شدند که در حالت عادی وجود خارجی نداشت و یا در فیلم آواتار (Avatar) شخصیت اصلی آن با استفاده از یک لباس کنترل یک آواتار در دنیای دیگری را در دست می‌گرفت. فیلم جانشینان (Surrogates) نیز به مفهوم مشابهی اشاره می‌کرد. در آن فیلم انسان‌ها با استفاده از یک کلاه آواتارهای مشابه خودشان را در شهر جابجا می‌کردند. در کل تمامی این فیلم‌ها و رویاها به نقطه مشخصی اشاره دارند، کنترل از طریق ذهن و دریافت اطلاعات از طریق محیط مجازی که تنها در دل کامپیوترها وجود ندارند.

تا چند سال پیش، تقریبا دست یافتن به این موضوع یک رویا بود. رویائی که شاید به سختی می‌توانستیم باورپذیری بودن آن در دنیای واقعی را توضیح دهیم. بسیاری از فناوری‌های مورد نیاز آن یا هنوز بسیار جوان بودند و یا اصلا شکل نگرفته بودند. اما اکنون کمی زمانه تغییر کرده و ما چیزهائی را در اختیار داریم که حتی نویسندگان این داستان‌های علمی تخیلی نیز باور نمی کردند که روزی ساخته شود.

چرا ما به متاورس نیاز داریم؟

متاورس مثل هر فناوری دیگری بر اساس بهره‌وری در کار و انرژی توسعه پیدا می‌کند. در دنیای کنونی شما برای رسیدن به هر اطلاعاتی باید در ابتدا از یک گوشی همراه، تبلت، اپل واچ و یا رایانه استفاده کنید تا بتوانید داده‌های خودتان را دریافت کنید. البته برخی از ابزارهای پوشیدنی مانند عینک گوگل نیز ابداع شده‌اند اما در حال حاضر بسیار ابتدائی هستند.

در واقع آن چیزی که سبب می‌شود بهره‌وری شما به حداکثر برسد آن است که اطلاعات کافی را در لحظه داشته باشید و بتوانید به موقع درباره هر چیزی تصمیم گیری کنید. این حتی برای کارهای ساده هم مهم است. برای مثال فرض کنید که شما می‌خواهید به سر کار بروید، بهتر است یک راهنما به شما سریعترین مسیر را نشان دهد. وارد فروشگاهی می‌شوید، بهتر است که یک نقشه بلافاصله در اختیار شما قرار گیرد که مسیر را نشان دهد، زمانی که به کالائی می‌رسید به نگاه کردن به آن قیمت و سایر مشخصات در اختیار شما باشد. حتی برای کارهای ارتباطی بهتر است که پیام‌ها و اطلاعات ارسالی و دریافتی بلافاصله در اختیار شما قرار بگیرد. و این فهرست به همین شکل ادامه پیدا می‌کند.

ما اکنون راه‌های ابتدائی برای این تعامل‌ها را داریم برای مثال اکنون از رایانه به عنوان ابزار اتصال به اینترنت استفاده می‌کنیم اما برای هر سایت و یا هر بخش از اینترنت باید از رابط گرافیکی و کاربری جداگانه ای استفاده کنیم. امکان ارسال و دریافت فایل‌ها میان پلاتفرم‌های مختلف هم تا حدودی زیادی محدود است و محتواها و مستندات شما به راحتی قابل رد و بدل کردن با سایر سرویس‌ها نیستند.

در دنیای واقعی نیز اتفاقات به همین شکل است، زمان زیادی از وقت شما در اتوبان و ترافیک به هدر می‌رود زیرا نمی دانید که بهترین مسیر و یا سرویس برای رسیدن به مقصد در کجاست یا بهترین قیمت کالا چقدر است، یا در نزدیکی شما چه مراکز خدماتی و تجاری قرار گرفته اند. در کارهای روزمره نیز هزاران مورد هستند که اطلاعات به موقع و دقیق به شما کمک می‌کنند که خیلی سریعتر از چیزی که فکر می‌کنید به نتیجه دلخواه برسید.

آیا متاورس خِیّر است؟

اینکه آیا متاورس خیر است یا شر سوال بیهوده ای است متاورس امتداد فناوری‌هائی است که به شکل ابتدائی در دسترس ما است. ما اکنون از بینائی ماشینی، هوش مصنوعی، ابزارهای پوشیدنی، فضای ابری، اینترنت اشیاء، واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، رمزارزها و سایر امکانات دیگر استفاده می‌کنیم. متاورس تنها یک تکنیگی در زمینه استفاده ترکیبی از آن‌ها برای توسعه جهانی بزرگتر است.

آیا متاورس به معنای پایان اینترنت است؟

قطعا خیر، متاورس یک شکل توسعه یافته تر از اینترنت کنونی است. در واقع به مانند رسانه‌های استریم ویدئو که شکل پیشرفته تری از پخش تلوزیونی هستند. در اینجا شما تعاملات و اطلاعات بیشتری را در اختیار دارید. شما می‌توانید به راحتی با ابزارها، منابع داده و حسگرها در هر جائی ارتباط برقرار کنید، هوش مصنوعی به عنوان یک دستیار در کنار شما قرار دارد و در نتیجه بخش زیادی از اطلاعات را آن در اختیار شما قرار می‌دهد.

در کنار این موارد شما به عنوان یک فاعل دائما اطلاعات مختلف را به شبکه ارسال می‌کنید، از مسیر حرکت سر کار به خانه گرفته تا چت و صحبت‌های عاشقانه با همسرتان! در واقع در اینجا ما با شکل به کارگیری جدیدی از اینترنت روبرو هستیم.

چه فرصت‌هائی در متاورس نهفته است؟

متاورس دنیائی پر از فرصت‌ها را به ما پیشنهاد می‌دهد. این فرصت‌ها هم تجاری هستند و هم علمی. در زمینه فرصت‌های تجاری باید به چیزی فراتر از آنچه که تاکنون فکر می‌کرده ایم فکر کنیم. برای مثال ما اکنون فروشگاه‌های خرید کالای الکترونیکی داریم که صفحات ساده دو بعدی هستند که می‌توانیم کالاها را در ان مشاهده کنیم و اطلاعاتی را د راختیار ما قرار می‌دهند.

اما در متاورس تمامی این کالاها و خدمات را می‌توانیم به صورت کاملا سه بعدی و به مانند فضای واقعی ببینیم، حس کنیم و خرید کنیم. برای مثال فرض کنید که شما به یک سایت فروشگاهی مراجعه می‌کنید می‌توانید کالا را از قفسه بردارید، تمامی اطلاعات روی آن را بخوانید، با مشتریان دیگر مشورت کنید، تمام فرایند خرید را به صورت آنلاین انجام دهید و در عین به بخش‌های مختلف فروشگاه مراجعه کنید و آن را دقیقا به مانند یک فروشگاه واقعی (البته با قابلیت‌هائی فوق تخیلی و بسیار عالی تر از آن) مشاهده کنید. تنها چیزی که این تجربه خرید را می‌تواند محدود کند، تخیل شما است.

از سوی دیگر متاورس قابلیت‌های دیگری را نیز در اختیار ما قرار می‌دهد. برای مسیریابی، دریافت اطلاعات، اشتراک گذاری، تغییر و پردازش، مقایسه، تحلیل، ویرایش کردن، خلق کردن و ساختن و هر چیز دیگری متاورس بستری از ابزارهای قدرتمند و غیرقابل مقایسه با حالت کنونی را در اختیار ما قرار می‌دهد که همگی زمینه فرصت‌های عالی برای توسعه کارمان هستند.

متاورس انبوهی از فناوری ها را در خود دارد.

چالش‌های متاورس کدامند؟

طبیعی است که هر فناوری در بدو پیدایش با چالش‌های جدی روبروست، این چالش‌ها برای متاورس به شرح زیر هستند:

متاورس نیازمند پردازش حجم زیادی از داده است. در متاورس شما تنها اطلاعات ساده دریافت نمی کنید، بلکه حجم عظیمی از اطلاعات برای شما ارسال شده و یا از شما دریافت می‌شود این به معنای داشتن یک شبکه با پهنای باند بالا و پردازشگرهای قوی است. حجم و سطح اطلاعاتی که در متاورس به نسبت دنیای امروز غیر قابل مقایسه است. زیاد واقعیت مجازی و واقعیت افزوده هم اطلاعات زیادی را از کاربر دریافت می‌کنند و حجم بالائی از اطلاعات را به سوی او می‌فرستند. پردازش این حجم بالا از اطلاعات در مقیاس کلان نیز یک سوال و پرسش جدی است. این حجم با آنچه که امروز داریم (حتی در ابر شبکه‌های بزرگ) غیر قابل مقایسه است.
متاورس مملو از ابزارها، ربات‌ها، حسگرها و نرم‌افزارهای مختلف است که نیازمند هماهنگی‌های زیادی با هم هستند. قضیه فقط مرتبط به ترافیک، متون و یا آب و هوا نیست، در متاورس ما از انواع متنوعی از بانک‌های داده، محتواها و مستندات و یا سایر فرمت‌های فایل و جریان داده باید استفاده کنیم. هماهنگی از این حجم از داده‌ها در یک مقیاس وسیع کار بسیار دشواری است.
متاورس سریع ساخته نمی شود. گرچه توسعه دیجیتالی سریعتر از دنیای واقعی است، با این حال ساخت یک متاورس زمان زیادی را می‌برد شاید در ده سال بعد هم ما با اشکال ابتدائی از واقعیت افزوده و یا چیزهای مشابه با آن مواجه باشیم. تبدیل کامل دنیای ما به یک دنیای مجازی زمان زیادی را خواهد گرفت.
مسائل حقوقی و امنیتی زیادی باید حل شود. متاورس بر اساس اطلاعات شخصی شما کار می‌کند، از مسیر حرکت گرفته تا غذائی که امروز ظهر نوش جان کردید. تمامی این اطلاعات برای تحلیل واجب هستند. اما مشکل اینجاست که چقدر این اطلاعات محرمانه باقی می‌مانند و متاورس تا چه اندازه امن است که این اطلاعات در آن از دسترس هکرها دور باشد. فعلا که اطلاعات کاربران فیسبوک، شماره تماس‌های مشترکین و بسیار دیگر از اطلاعاتی که روز محرمانه قلمداد می‌شدند در بازار سیاه به قیمت‌های بسیار پائین خرید و فروش می‌شوند. اما اطلاعات مسیرها، نقشه منازل و ادارات، پست‌های اداری، عادات روزانه و حتی خرید‌ها می‌توانند به هر خرابکاری امکانات بی نظیری را برای حمله و تخریب بدهند. متاورس باید عمیقا درباره این مسائل ایمن و قوی شود.
رقیبان متاورس ناشناخته اند. اینکه دنیای مجازی به نام متاورس داشته باشید یک چیز است و اینکه چند دنیای مجازی مانند متاورس داشته باشیم چیز دیگری. اگر شرکتهای نرم‌افزاری بزرگ در رقابت با هم اقدام به ارائه چند متاورس کنند نتیجه کار واقعا معلوم نیست. آیا ما این چندجهانی نتیجه خوبی خواهد داشت؟

سخن آخر:

متاورس در حال به وجود آمدن است. گرچه از ایده آل‌های این جهان فاصله زیادی داریم، اما به هر حال متاورس وجود دارد و به سرعت در حال توسعه است. نمی توانیم بگویم که متاورس اینترنتی دیگر است اما می‌توانیم بگویم که متاورس (و شاید متاورس‌ها) شکل بهره گیری ما از اینترنت را تغییر می‌دهند. اکنون فناوری‌های پایه ای آن وجود دارند. اما هنوز به شکل کامل با هم آمیخته نشده اند.

متاورس فرصت‌های زیادی را به ما ارائه می‌کند اما در عین حال تهدیداتی نیز دارد. حریم شخصی اصلی ترین موضوع در بین کاربران خواهد بود. در عین حال مسائلی مانند محتوای متاورس، همکاری شرکت‌ها در آن، سیستم‌های پولی و حتی شبکه ای که متاورس بر روی آن سوار شود نیز از مسائل مهم هستند. اما مگر ما این مشکلات را در ابتدای ظهور اینترنت نداشتیم؟ ظهور متاورس قطعا از ظهور شبکه تلفن راحت تر است اما مشکلاتش قطعا بزرگتر خواهد بود.